Lijst van punten

Volgens de leer van het Concilie hebben de leken zowel in de Kerk als in de wereld een taak te vervullen. Vaak wordt dit niet helemaal juist begrepen en beperkt men zich tot het eerste of tot het tweede gebied. Hoe zou u uiteenzetten wat de opdracht is die de leken in de Kerk hebben en wat hun opdracht is in deze wereld?

Ik ben geenszins van mening, om twee verschillende taken gaat. En dit, omdat specifieke aandeel van de leek de zending juist bestaat de heiliging ab intra - binnenuit, dus onmiddellijk, direct - van de aardse realiteiten, de tijdelijke orde, de wereld.

Behalve deze eigen en specifieke taak hebben de leken - net als de priesters en religieuzen - een reeks bevoegdheden, rechten en plichten die samenhangen met hun juridische hoedanigheid als gelovige en die logischerwijs alleen binnen de kerkelijke gemeenschap verwerkelijkt kunnen worden: het actief deelnemen aan de liturgie van de Kerk, de mogelijkheid om rechtstreeks aan het eigen apostolaat van de hiërarchie mee te werken of deze in haar pastorale taak te adviseren als een verzoek daartoe gedaan wordt enzovoort.

De specifieke taak die hem in zijn hoedanigheid van leek toekomt, en de algemene taak die hem als gelovige toekomt, zijn echter niet tegengesteld aan elkaar en sluiten elkaar ook niet uit. Het is veeleer zo dat de ene de basis vormt voor de andere en dat beide elkaar aanvullen. Slechts de aandacht richten op de specifieke zending van de leek zonder tegelijk rekening te houden met zijn hoedanigheid van gelovige zou net zo dwaas zijn als zich een bloeiende tak voor te stellen die bij geen enkele boom hoort. Ziet men het specifieke, eigene en bijzondere van de leek over het hoofd of begrijpt men niet voldoende de kenmerken van deze apostolische taken midden in de wereld en de kerkelijke waarde ervan, dan zou de boom van de Kerk met zijn wijd uitstaande en uitnodigende takken gereduceerd worden tot een monstrueuze, kale stam.

Op grond van het feit dat leken die lid zijn van het Opus Dei, invloedrijke posities in het Spaanse maatschappelijke leven bekleden, spreekt men wel van de invloed die het Opus Dei in Spanje heeft. Kunt u ons uitleggen waarin deze invloed bestaat?

Ik heb een grondige hekel aan alles wat klinkt naar zelfverheerlijking. Maar het valt niet te ontkennen dat de Heer onze arbeid overvloedig zegent. Het zou dus geen nederigheid, maar blindheid en ondankbaarheid jegens God zijn als we niet erkennen dat het Opus Dei inderdaad invloed uitoefent in de Spaanse samenleving.Het spreekt vanzelf dat de invloed ervan op het sociale leven in die landen waar het al vele jaren werkt, aanwezig is en parallel loopt aan de voortgaande verbreiding van het werk. En in Spanje werkt het Opus Dei al meer dan 39 jaar, want het was Gods wil dat het daar ontstond.

Van welke aard nu die invloed is? Het Opus Dei is een vereniging met een zuiver religieus en apostolisch doel, en zijn invloed kan derhalve, in Spanje evenzeer als in de andere landen op de vijf continenten waar we werken, vanzelfsprekend alleen maar van religieuze en apostolische aard zijn. Net als voor de Kerk als geheel, - bezieling van de wereld - geldt voor het Opus Dei dat de invloed die het op de samenleving heeft, geen tijdelijk, bijvoorbeeld sociaal, politiek of economisch karakter bezit, al heeft het natuurlijk zijn weerslag op de ethische aspecten van elk menselijk handelen. Deze invloed is van een andere, hogere orde en is het best weer te geven met het werkwoord: heiligen.

En daarmee zijn we gekomen bij de leden van het Opus Dei van wie u zegt dat ze veel invloed hebben. Voor een vereniging met een politieke doelstelling hebben díe leden van de vereniging invloed, die een zetel in het parlement of in de ministerraad hebben. Een culturele vereniging zal díe leden als invloedrijk beschouwen, die als filosoof een grote naam hebben, die met literaire prijzen zijn onderscheiden of die op een andere wijze bekendheid genieten. Als zich echter een vereniging ten doel stelt het gewone werk, of dat nu handwerk of intellectuele arbeid is, te heiligen, dan gelden andere criteria. Dan oefenen alle leden van de vereniging invloed uit omdat allen - het Opus Dei heeft aan de algemene menselijke plicht om te werken een bijzondere disciplinaire en ascetische betekenis toegekend - zich erop toeleggen hun werk, wat dat ook is, op een heilige wijze, met een christelijke gezindheid en verlangen naar volmaaktheid te verrichten. Daarom is het getuigenis dat een van mijn zonen die mijnwerker is onder zijn collega's aflegt, voor mij van evenveel invloed - even belangrijk, even noodzakelijk - als het getuigenis van een rector van een universiteit ten overstaan van de andere professoren.

Waar komt de invloed van het Opus Dei dan vandaan? Een eenvoudig onderzoek van de volgende sociologische realiteit kan dat verduidelijken: tot onze vereniging behoren mensen van alle sociale milieus, beroepen, leeftijd en van elke levensstaat: mannen en vrouwen, priesters en leken, oude en jonge mensen, ongehuwden en gehuwden, studenten, arbeiders, boeren, werknemers, mensen met een vrij beroep, ambtenaren enzovoort. Beseft u wat een vermogen aan christelijke uitstraling er uitgaat van een zo ruime en rijkgeschakeerde kring van personen, vooral als het om enige tienduizenden gaat, om mensen die, in welk sociaal milieu ze ook verkeren, door dezelfde apostolische geest bezield zijn: hun arbeid heiligen, zich zelf in hun arbeid heiligen en anderen door hun arbeid heiligen?

Aan dit persoonlijke apostolaat moet men dan nog toevoegen het steeds groeiende aantal gemeenschappelijke apostolaatswerken van het Opus Dei: studentenhuizen, conferentieoorden, de Universiteit van Navarra, vormingsinstituten voor arbeiders en boeren, technische scholen, middelbare scholen, huishoudscholen enzovoort. Al deze ondernemingen zijn ongetwijfeld brandpunten van christelijke geest, door leken in het leven geroepen en geleid. Dat is hun beroepswerk als staatsburgers, die in alles aan hun collega's gelijk zijn. Zulke instellingen staan open voor mensen uit alle sociale lagen en dragen ertoe bij dat brede kringen van de samenleving zich duidelijker bewust worden van het feit dat de problematiek van hun eigen arbeid en beroep een christelijk antwoord vraagt.

Dat alles verschaft het Opus Dei in sociaal opzicht gewicht en betekenis. Niet belangrijk is dat enige leden ervan, menselijk gezien, een invloedrijke positie bekleden. Dat interesseert ons helemaal niet en dat hangt af van de persoonlijke beslissing van een ieder. Waar het wel op aankomt is dat alle leden van het Werk - en God zij dank zijn het er velen - werkzaamheden verrichten die, al zijn ze nog zo bescheiden, in bovennatuurlijk opzicht van invloed zijn. En dat is toch logisch, want wie wil er nu in ernst beweren dat de invloed van de Kerk in de Verenigde Staten pas begon op de dag waarop de katholiek J.F. Kennedy tot president gekozen werd?

Sommige lezers van uw boek De Weg verbazen zich over wat in punt 28 staat: “Het huwelijk is voor het voetvolk van Christus' leger, maar niet voor de staf”. Wordt daardoor het huwelijk niet ondergewaardeerd, wat dan in strijd zou zijn met de wens van het Opus Dei om in de levende realiteit van de moderne wereld aanwezig te zijn?

Ik raad u aan het voorgaande punt in De Weg te lezen. Daar staat dat het huwelijk een goddelijke roeping is. Zo'n uitspraak kon je omstreeks 1935 niet vaak horen. Uit de conclusie die u net meende te kunnen trekken blijkt dat u mijn woorden niet juist begrepen hebt. Met dat beeld wilde ik precies dat tot uitdrukking brengen wat de Kerk steeds heeft geleerd over de voortreffelijkheid en de bovennatuurlijke waarde van het apostolische celibaat. En tevens alle christenen eraan herinneren dat ze zich, in woorden van de heilige Paulus, als milites Christi, als strijders voor Christus moeten voelen. Want als leden van het Volk Gods voeren ze op aarde een goddelijke strijd voor begrip, vrede en heiligheid. Over de hele wereld zijn er duizenden echtparen die tot het Opus Dei behoren of volgens zijn geest leven. Zij weten heel goed dat een soldaat een onderscheiding kan verdienen in dezelfde veldslag waarin de generaal laf de vlucht genomen heeft.

Velen zijn van mening dat het Opus Dei als organisatie over aanzienlijke financiële middelen beschikt. En inderdaad is het zo dat het Opus Dei diverse activiteiten ontplooit op het gebied van onderwijs en sociale zorg. Zou u ons kunnen zeggen hoe het Opus Dei dergelijke instellingen beheert, dat wil zeggen, hoe men aan de financiële middelen komt, waarvoor ze bestemd zijn en hoe ze verdeeld worden?

Het is juist dat het Opus Dei in alle landen waar het werkzaam is, instellingen tot stand brengt met een opvoedkundige of sociale doelstelling. Dat soort activiteiten is echter niet de belangrijkste taak van het Werk. Wat het Opus Dei wil, is ertoe bijdragen dat steeds meer mannen en vrouwen alles doen wat in hun vermogen ligt om te midden van hun dagelijkse werkzaamheden als echte christenen en zo als getuigen van Christus te leven. De centra waarop u zinspeelt, zijn juist op dit doel gericht. Daarom is het succes van al ons werk gebaseerd op de genade van God en op een leven van gebed, arbeid en offer. Maar vanzelfsprekend kan geen instelling die opvoedkundige of sociale doelen nastreeft het stellen zonder geldelijke middelen.

Zulke instellingen worden op een heel normale wijze gefinancierd. Zo krijgen bijvoorbeeld de studentenhuizen inkomsten uit de huur van de bewoners, scholen uit het schoolgeld van de leerlingen, de landbouwscholen onder andere uit de verkoop van hun producten. Maar natuurlijk zijn die inkomsten haast nooit voldoende om de kosten van zo'n instelling te dekken. Dat geldt temeer omdat alle projecten van het Opus Dei opgezet zijn op grond van apostolische overwegingen en het merendeel ervan gericht is op mensen met geringe financiële middelen, die voor het aangeboden onderwijs maar een symbolisch bedrag betalen.

Om dit soort activiteiten mogelijk te maken rekenen we ook op de bijdragen van de leden van het Werk, die daarvoor een deel van het geld beschikbaar stellen dat ze met hun beroepsarbeid verdienen. Maar we rekenen vooral op de hulp van velen die geen lid zijn van het Opus Dei maar die aan projecten van opvoedkundige of sociale aard willen meewerken. De mensen die in zulke centra werkzaam zijn zoeken contact met anderen die tot hulp bereid zijn, wekken hen tot apostolische ijver en gemeenschapszin op en maken zo velen enthousiast om als medewerkers en helpers aan hun taak deel te nemen. Juist omdat die instellingen door gekwalificeerde krachten vakkundig geleid worden en in echte maatschappelijke behoeften voorzien, vinden ze over het algemeen veel weerklank. Zo zult u ongetwijfeld weten dat de Vereniging van Vrienden van de Universiteit van Navarra circa 12.000 leden telt.

Elke instelling op zich is wat financiering en beheer betreft autonoom, functioneert onafhankelijk en steunt voor het verkrijgen van de nodige geldmiddelen op de hulp van de mensen die belangstelling hebben voor dit concrete project.

Hoe is de ontwikkeling van het Opus Dei buiten Spanje? Welke invloed heeft het in de Verenigde Staten, Engeland, Italië en elders?

Tot het Opus Dei behoren tegenwoordig mensen uit achtenzestig landen. Ze zijn werkzaam in alle Amerikaanse en West-Europese landen, in sommige landen van Afrika, Azië en in Australië.

De invloed van het Opus Dei in al die landen is een geestelijke invloed. Het essentiële ervan is dat wij alle mensen die in contact staan met ons Werk, proberen te helpen om hun dagelijkse leven meer naar de geest van het evangelie in te richten. De mensen zijn afkomstig uit zeer verschillende beroepen en milieus, van boeren uit de afgelegen dorpen van de Andes tot bankiers uit Wall Street. Aan hen allen laat het Opus Dei zien dat hun normale werk, of dat nu in menselijk opzicht bescheiden of briljant is, grote waarde heeft en een zeer doeltreffend middel kan zijn om aan hun liefde voor God en de mensen in voortdurende dienstbaarheid vorm te geven. Het leert hun alle mensen lief te hebben, hun vrijheid te eerbiedigen, door hun werk - in volledige autonomie en naar eigen goeddunken - onbegrip en intolerantie onder de mensen te overwinnen en zich voor een rechtvaardige maatschappij in te zetten. Dat is de enige invloed die het Opus Dei heeft, waar het ook maar actief is.

Ik wil nog even ingaan op de sociale en opvoedkundige initiatieven die het Werk als zodanig bevordert. Daarvoor geldt dat ze overal voorzien in daar aanwezige concrete, maatschappelijke behoeften. Over al die activiteiten kan ik u geen gedetailleerde gegevens verschaffen, omdat onze organisatie, zoals ik al eerder opmerkte, erg gedecentraliseerd is. Als één van de vele voorbeelden kan ik Midtown Sports and Cultural Center in Chicago noemen, dat aan de bewoners van de wijk Near West Side vormings- en sportprogramma's aanbiedt. Een belangrijk onderdeel van het werk daar bestaat erin een beter onderling begrip en een opener samenleven van de verschillende daar wonende bevolkingsgroepen te bevorderen. Interessant is ook het werk van het instituut The Heights in Washington, waar cursussen voor beroepsoriëntatie, speciale programma's voor hoogbegaafde leerlingen enzovoorts georganiseerd worden.

In Engeland zou ik kunnen wijzen op het werk van de studentenhuizen, die aan de studenten niet alleen woonruimte maar ook talrijke mogelijkheden van vorming op cultureel, menselijk en geestelijk vlak bieden. Bijzondere aandacht verdient Netherhall House in Londen om zijn internationale karakter. In dat studentenhuis hebben tot nu toe studenten uit meer dan vijftig landen gewoond. Velen ervan zijn geen christenen, want de huizen van het Opus Dei staan open voor iedereen, zonder onderscheid van ras en godsdienst.

Om niet te veel uit te weiden wil ik alleen nog het Centro Internazionale della Gioventù lavoratrice in Rome noemen. Dit centrum voor beroepsopleiding van jonge arbeiders werd door paus Johannes XXIII aan het Opus Dei toevertrouwd en net een jaar geleden door Paulus VI ingewijd.

Hoe ziet u de toekomst van het Opus Dei in de komende jaren?

Het Opus Dei is nog erg jong. Negenendertig jaar is voor een instelling nauwelijks een begin. Het is onze taak om samen met alle christenen te werken aan de grote opdracht getuigen van Christus evangelie te zijn en de mensen eraan te herinneren dat die blijde boodschap in staat is om iedere menselijke situatie levenskrachtig te maken. Het werk dat ons wacht is geweldig. Het is een oeverloze zee, want hoe de productieprocessen ook veranderen, zolang er mensen op aarde zijn, zullen ze werk hebben, dat ze kunnen opdragen aan God en kunnen heiligen. Met behulp van de genade Gods wil het Werk hun leren, van dat werk een dienst ten bate van alle mensen te maken, waar ze ook vandaan komen, tot welk ras of tot welke godsdienst ze ook behoren. En door zo de mensen te dienen, zullen ze God dienen.

U noemde de aanwezigheid van de vrouw in het openbare en politieke leven. Tegenwoordig tekenen zich in Spanje in dat opzicht belangrijke ontwikkelingen af. Wat is volgens u de specifieke taak die de vrouw op dat terrein zou moeten vervullen?

De aanwezigheid van de vrouw in het grote geheel van het sociale leven is een logisch en volledig positief verschijnsel en vormt een deel van het eerder door mij genoemde gegeven. Een moderne, democratische maatschappij moet de vrouw het recht laten om actief aan het politieke leven deel te nemen en moet de noodzakelijke voorwaarden scheppen om aan allen die dat willen, de gelegenheid te geven van dat recht ook inderdaad gebruik te maken.

De vrouw die in openbare functies actief leiding wil geven, is verplicht om zich er eerst op een gepaste wijze op voor te bereiden,zodat haar werk verantwoordelijk en positief is. Elke beroepsbezigheid vereist een opleiding en verder een voortdurende bijscholing, om zich aan nieuwe omstandigheden te kunnen aanpassen. Die eis geldt vooral voor al degenen die een leidende functie in de maatschappij ambiëren, want zij hebben een belangrijke dienst te verrichten waarvan het welzijn van allen afhankelijk is.

Voor een vrouw met de vereiste vooropleiding zouden op elk niveau van het openbare leven alle mogelijkheden open moeten staan. In die zin kan niet van specifieke taken gesproken worden die alleen voor vrouwen bestemd zijn. Zoals ik zo-even al zei, is de specifieke rol van de vrouw eigenlijk niet toegespitst op bijzondere taken en posities, maar wel op de manier waarop zij functioneert, op de nuances die het vrouw-zijn bij de oplossing van actuele problemen kan aanbrengen en zelfs op het ontdekken en aanpakken van deze problemen.

Op grond van haar natuurlijke aanleg kan de vrouw het openbare leven zeer verrijken. Dat is zonder meer duidelijk als we het oog richten op het uitgestrekte terrein van de gezins- of sociale wetgeving. De specifieke bekwaamheden van de vrouw zijn de beste garantie dat bij alle beslissingen, die op de een of andere wijze met gezins-, opvoedings- of jeugdproblemen te maken hebben, de echt menselijke en christelijke waarden gerespecteerd worden.

Ik noemde hier het belang van de christelijke waarden voor de oplossing van sociale en gezinsproblemen, en ik wil nu de grote betekenis onderstrepen van die waarden voor het gehele openbare leven. Net als aan de man, geeft het christelijk geloof ook aan de vrouw die politiek actief wil zijn, de verantwoordelijkheid om echt apostolaat te beoefenen, dat wil zeggen de gehele maatschappij in echt christelijke zin te dienen. Dit betekent niet dat je in het politieke leven officieel of officieus de Kerk vertegenwoordigt, en zeker niet dat je je van de Kerk bedient voor de eigen persoonlijke carrière of voor de belangen van een partij. Het gaat er integendeel om dat je je in alle tijdelijke kwesties met christelijke vrijheid en conform je persoonlijke geloofsovertuiging een eigen zelfstandige mening vormt en de volledige persoonlijke verantwoording voor je eigen denken en doen op je neemt.