Lijst van punten

We hebben in de heilige Mis de tekst gelezen uit het evangelie van de heilige Johannes, waarin de geschiedenis van de wonderbaarlijke genezing van de blindgeborene wordt verteld. Ik denk haast dat de macht en het medeleven van God ieder van ons weer heeft getroffen. Het menselijk leed laat Hem niet onverschillig. Ik wil me vandaag op enkele aspecten concentreren die ons laten zien dat een christen die van God houdt ook niet onverschillig is voor het lot van de mensen, en dat hij voor iedereen respect heeft. We zullen ook zien dat het gevaar groot is dat zodra de liefde verflauwt, een fanatieke en genadeloze aanslag op het geweten van anderen wordt gedaan.

In het voorbijgaan — zo zegt het heilig evangelie — zag Hij een man die blind was van zijn geboorte af (Joh 9, 1). Jezus komt langs. Ik heb de eenvoudige manier waarop de goedheid van God wordt afgeschilderd vaak bewonderd. Jezus komt langs en merkt het lijden meteen op. Maar kijk eens hoe anders de gedachten van de leerlingen zijn. Ze vragen hem: Rabbi, wie heeft gezondigd, hijzelf of zijn ouders, dat hij blind geboren werd? (Joh 9, 2).

Valse oordelen

We moeten er niet van opkijken dat veel mensen zich zo opstellen, ook onder degenen die zich christen noemen. Ze denken bij voorbaat slecht over anderen, nemen zonder enig bewijs aan dat ze gelijk hebben en ze durven dat vermetel oordeel zelfs tegenover iedereen te uiten.

Het gedrag van de leerlingen zou je zacht uitgedrukt lichtvaardig kunnen noemen. Maar er waren in die samenleving — net zoals nu, want daar is weinig in veranderd — mensen voor wie die gedragslijn de norm was: de Farizeeën. Denk maar hoe Jezus hen aanklaagt: Immers: Johannes komt, eet niet en drinkt niet, en ze zeggen: Hij is van de duivel bezeten! De Mensenzoon komt, eet en drinkt wel, en ze zeggen: Kijk die gulzigaard en wijndrinker, die vriend van tollenaars en zondaars! (Mt 11, 18-19).

Systematische aanvallen op iemands goede naam, laatdunkend spreken over iemand met een onberispelijk gedrag… Dit soort bijtende en gemene kritiek heeft Jezus moeten verduren en het is niet te verwonderen dat die ook uitgestort wordt over het hoofd van mensen die de Meester willen volgen. Die mensen zijn zich heus wel bewust van hun armzaligheid en hun fouten. Die zijn overigens maar klein en, ik zou eraan willen toevoegen, gezien de menselijke zwakheid, onvermijdelijk. Maar dat is nog geen vrijbrief om zonden en vergrijpen — of roddeltjes, zoals ze met een merkwaardig soort begrip worden genoemd — tegen de goede naam van wie dan ook te rechtvaardigen. Jezus zegt weliswaar dat je niet kunt verwachten dat men de huisgenoten beter zal behandelen dan de huisvader die voor Beëlzebub werd uitgemaakt, (zie Mt 10, 25) maar Hij zegt ook duidelijk: Wie tot zijn broeder zegt: dwaas, zal strafbaar zijn met het vuur van de hel (Mt 5, 22).

Waar komt dit onrechtvaardig oordeel over anderen vandaan? Het lijkt wel dat sommige mensen steevast een bril dragen die hun waarneming vervormt. Ze twijfelen uit principe aan de mogelijkheid dat iemand integer is, of op zijn minst zijn best doet om zich goed te gedragen. Zij vatten alles op ad modum recipientis, zoals het oude filosofische gezegde luidt, volgens de vorm van hun eigen vat: volgens hun eigen misvormde geweten. Voor hen zit achter het meest integere hoe dan ook een valse bedoeling, die zich schijnheilig probeert voor te doen als goedheid. Als zij het goede duidelijk voor zich zien, schrijft de heilige Gregorius, zoeken zij zorgvuldig of daar niet iets slechts achter schuilgaat [Moralia, 6, 22 (PL 75, 750)].

Het recht op privacy

Laten we teruggaan naar de genezing van de blinde. Jezus heeft zijn leerlingen geantwoord dat de ongelukkige situatie van deze man niet het gevolg van de zonde is, maar een gelegenheid om de macht van God te manifesteren. En met bewonderenswaardige eenvoud maakt Hij dat de blinde kan zien.

Hiermee begint voor deze man zijn geluk, maar ook zijn kwelling. Ze laten hem niet met rust, te beginnen met de buren en degenen die hem vroeger hadden zien bedelen (Joh 9, 8). Het evangelie zegt niet dat ze blij waren, maar dat ze het niet konden geloven, hoewel de man met nadruk herhaalde dat hij dezelfde was die eerst niet kon zien en nu wel. Ze laten hem niet in alle rust van zijn geluk genieten maar brengen hem naar de Farizeeën. Die vragen hem opnieuw hoe het kan dat hij ziet, en hij antwoordt opnieuw: Hij deed slijk op mijn ogen, ik waste mij en ik zie (Joh 9, 15).

En de Farizeeën willen aantonen dat die gebeurtenis — die een weldaad en een groot wonder is — niet heeft plaatsgevonden. Sommigen nemen hun toevlucht tot kleinzielige, schijnheilige, zeer onredelijke argumenten. Hij genas op een sabbat, en omdat het op de sabbat verboden is te werken, ontkennen ze het wonder. Anderen beginnen wat tegenwoordig een enquête zou heten. Ze gaan met zijn ouders praten: Is dit uw zoon, die volgens uw zeggen blind geboren is? Hoe kan hij dan nu zien (Joh 9, 19)? Uit vrees voor de machtigen antwoorden de ouders met een uitspraak die aan alle eisen van wetenschappelijk onderzoek voldoet: Wij weten dat dit onze zoon is en dat hij blind is geboren, maar hoe hij nu kan zien, weten wij niet; of wie zijn ogen geopend heeft, wij weten het niet. Vraagt het hemzelf, hij is oud genoeg en zal zelf zijn woord wel doen (Joh 9, 20-21).

Degenen die de blindgeborene ondervragen kunnen het niet geloven, omdat zij het niet willen geloven. Voor de tweede maal riepen zij nu de man die blind was geweest bij zich en zeiden hem: (…). Wij weten dat die man — Jezus Christus — een zondaar is (Joh 9, 24).

In weinig woorden geeft het verhaal van de heilige Johannes hier een standaardvoorbeeld van een ongehoorde aanslag op een grondrecht dat ieder mens van nature heeft: het recht om met respect behandeld te worden.

Het thema is nog steeds actueel. Ook wij kunnen zonder moeite gevallen van agressieve nieuwsgierigheid noemen, waarbij het privéleven van andere mensen op een ziekelijke manier wordt nagetrokken. Een minimaal rechtvaardigheidsgevoel maakt al dat men bij het onderzoek van een vermoedelijk delict discreet en terughoudend te werk gaat, opdat de mogelijkheid van het delict niet gelijk als een feit wordt gepresenteerd. Het is dus overduidelijk dat de ziekelijke zucht om iets te willen uitpluizen dat niet alleen geen delict, maar een goede daad kan zijn als perversie moet worden bestempeld.

Tegenover de dealers in verdachtmakingen, die een commercie lijken te maken van de privacy van een persoon is het noodzakelijk om diens waardigheid en recht op privéleven te verdedigen. Hierbij vinden fatsoenlijke mensen elkaar, christen of niet, want het gaat om een algemeen geldende waarde: het recht van de persoon om zichzelf te zijn, zich niet te hoeven blootstellen aan de blik van anderen, en een gerechtvaardigde reserve binnen de familie te mogen bewaren wat betreft vreugden, moeilijkheden en verdriet. En vooral het recht om mensen die in nood zijn te kunnen helpen zonder er een spektakel van te maken, zuiver uit liefde, zonder te worden gedwongen om dat aan de grote klok te hangen, laat staan om de intimiteit van de ziel bloot te leggen voor onbescheiden en kwaadwillige blikken van personen voor wie het geestelijk leven van een mens niet meer dan aanleiding is tot wrevel en spot.

Maar het is moeilijk aan die bemoeizuchtige agressiviteit te ontkomen! De methoden om iemand niet met rust te laten zijn talrijker geworden, denk maar aan de technische middelen en aan algemeen geaccepteerde manieren van argumenteren waartegen het moeilijk is je te verweren als je je goede naam wil behouden. Dikwijls wordt er eenvoudigweg van uitgegaan dat iedereen slecht handelt; bij een dergelijke manier van denken komt gegarandeerd het mea culpa-gedrag te voorschijn, het kritiek leveren op zichzelf. Als iemand dan geen ton modder over zich heen gooit, concluderen ze dat hij behalve dat hij niet deugt, ook een arrogante huichelaar is.

Bij andere gelegenheden gaat men anders te werk. Iemand spreekt of schrijft laster en stelt vervolgens dat hij bereid is aan te nemen dat je integer bent, maar anderen zullen daar misschien anders over denken en die kunnen publiek maken dat je een boef bent. En hoe bewijs je dat je geen boef bent? Of ze zeggen: je hebt altijd beweerd dat je gedrag fatsoenlijk, eerlijk en integer is, maar wil je alsjeblieft nog eens nagaan of je misschien toch niet slecht, oneerlijk en geniepig bent?

De teksten van de heilige Schrift die over Onze Lieve Vrouw spreken laten ons duidelijk zien hoe de Moeder haar Zoon stap voor stap begeleidt, zich met zijn verlossende zending verenigt, zich met Hem verheugt en met Hem lijdt; hoe zij liefheeft wie Jezus liefheeft en zich met moederlijke zorg om allen bekommert die bij Hem zijn.

We hoeven maar aan het verhaal van de bruiloft van Kana te denken. Onder de talrijke genodigden bij zo”n drukke boerenbruiloft waar mensen van verschillende dorpen naar toe komen, merkt Maria dat er te weinig wijn is (zie Joh 2, 3). Ze is de enige die dat ziet, en wel meteen. De taferelen uit het leven van Christus komen ons zo bekend voor! De grootheid van God is in het normale en alledaagse aanwezig. Het is typerend voor een vrouw, voor een opmerkzame huisvrouw, dat ze merkt of iets over het hoofd is gezien en aandacht schenkt aan details die het leven aangenaam maken. Zo was Maria.

Bovendien is het net Johannes die de geschiedenis van Kana vertelt. Hij is de enige evangelist die dit gebaar van moederlijke zorg heeft vastgelegd. Hij wil ons eraan herinneren dat Maria aanwezig was bij het begin van het openbaar leven van de Heer, wat aangeeft dat hij het belang van de aanwezigheid van Maria heeft begrepen. Jezus wist aan wie Hij zijn Moeder toevertrouwde: aan een leerling die haar liefhad, die geleerd had van haar te houden als van zijn eigen moeder, en die in staat was haar te begrijpen.

Laten we nu kijken naar de dagen die volgden op Hemelvaart, de tijd van wachten op Pinksteren. De leerlingen waren door de triomf van de verrezen Christus bevestigd in hun geloof en ze verlangden naar de komst van de beloofde heilige Geest. Ze wilden bij elkaar zijn en daarom vinden we ze verenigd cum Maria matre Iesu, samen met Maria, de moeder van Jezus (zie Hand 1, 14). Het gebed van de leerlingen begeleidt het gebed van Maria: het is het gebed van een familie die met elkaar verenigd is.

Deze keer is het de heilige Lucas die ons deze informatie geeft. Hij is de evangelist die het uitvoerigst over de kinderjaren van Jezus heeft verteld. Het is alsof hij ons te verstaan wil geven dat Maria niet alleen bij de menswording van het Woord een hoofdrol speelde, maar dat zij op een vergelijkbare manier ook tegenwoordig was bij het ontstaan van de Kerk, die het Lichaam van Christus is.

Vanaf het eerste ogenblik van het bestaan van de Kerk hebben alle christenen die op zoek waren naar de liefde van God, naar de liefde die ons wordt geopenbaard en die in Jezus Christus mens is geworden, een ontmoeting gehad met Maria en ze hebben op heel verschillende manieren haar moederlijke zorg ondervonden. Met recht kan de allerheiligste Maagd zich de Moeder van alle christenen noemen. De heilige Augustinus drukt het als volgt uit: Door haar liefde werkte zij er aan mee dat er gelovigen geboren werden in de Kerk, ledematen van het Hoofd van wie zij naar het vlees werkelijk de moeder is [De sancta virginitate, 6 (PL 40, 399)].

Het is dus niet vreemd dat uitgerekend een gebed vol vertrouwen een van de oudste getuigenissen van Mariaverering is. Ik bedoel een eeuwenoude antifoon die wij nog steeds bidden: Onder uw bescherming nemen wij onze toevlucht, o heilige Moeder van God; wijs in onze nood onze gebeden niet af, maar verlos ons altijd uit alle gevaren, o glorierijke en gezegende Maagd [Sub tuum praesidium confugimus, Sancta Dei Genitrix: nostras deprecationes ne despicias in necessitatibus, sed a periculis cunctis libera nos semper, Virgo gloriosa et benedicta).

De liefde van Christus naar anderen brengen

God zegt niet: in plaats van een hart geef Ik je een wil als die van een zuivere geest. Nee, Hij geeft ons een hart, een hart van vlees, zoals dat van Christus. Ik heb niet een hart om God lief te hebben en een ander om de mensen lief te hebben. Met hetzelfde hart waarmee ik van mijn ouders heb gehouden en waarmee ik van mijn vrienden houd, met datzelfde hart houd ik van Christus, van God de Vader, van de heilige Geest en van de Maagd Maria. We kunnen er niet vaak genoeg bij stilstaan dat wij heel menselijk moeten zijn, anders kunnen we niet goddelijk zijn.

Als onze menselijke liefde, onze liefde hier op aarde, echt is dan helpt dat ons iets van de goddelijke liefde te proeven en enig idee te hebben van de liefde waarmee we van God zullen genieten en die er in de hemel onder ons zal heersen, wanneer Onze Lieve Heer alles in allen (I Kor 15, 28) zal zijn. En als we eenmaal beginnen te begrijpen wat de goddelijke liefde is, zal dat een stimulans voor ons zijn om meer begrip te hebben, edelmoediger te zijn, en ons meer te geven.

We moeten geven wat we hebben ontvangen, anderen leren wat we zelf hebben geleerd, anderen zonder hoogmoed en in alle eenvoud laten delen in de kennis van de liefde van Christus. Van jullie werk, van jullie beroep, kunnen en moeten jullie een dienst maken. Werk dat goed gedaan wordt, waar vooruitgang in zit en dat ook bijdraagt aan de vooruitgang, dat gebruik maakt van de ontwikkelingen in de cultuur en de techniek, heeft een belangrijke functie en komt de hele mensheid ten goede, mits we het doen uit edelmoedigheid en niet uit egoïsme, uit liefde voor allen en niet in ons eigen voordeel. Kortom: als we het doen vanuit de christelijke levensvisie.

Als je zo werkt kun je in je contacten de liefde van Christus tastbaar maken door vriendschap, begrip, vrede en menselijke warmte. Net zoals Christus weldoende rondgingHand 10, 38) over alle wegen van Palestina, moeten ook jullie over alle menselijke wegen gaan en — in het gezin, in de maatschappij, in je beroep, in de cultuur en in je vrije tijd — overvloedig vrede zaaien. Dat zal het beste bewijs zijn dat het Rijk van God in je hart is. Wij zijn overgegaan van de dood naar het leven, schrijft de heilige apostel Johannes, omdat wij onze broeders liefhebben (1 Joh 3, 14).

Maar iemand kan alleen met deze liefde in het leven staan als hij in de school van het hart van Jezus wordt gevormd. Alleen als wij naar het hart van Jezus kijken en erover mediteren, zal het lukken om ons eigen hart te bevrijden van haat en onverschilligheid. Alleen dan kunnen we christelijk reageren op het lijden van anderen, op hun verdriet.

Denk aan de scène die de heilige Lucas ons vertelt, toen Jezus in de omgeving van de stad Naïn kwam (zie Lc 7, 11-17). Hij ziet het verdriet van de mensen die Hij daar tegenkomt. Hij had hen voorbij kunnen gaan of kunnen afwachten of ze Hem een verzoek zouden doen. Maar Hij loopt niet door en neemt ook geen afwachtende houding aan. Hij neemt het initiatief, bewogen door het verdriet van een weduwe die het enige wat ze nog had, verloren had: haar zoon.

De evangelist vertelt dat Jezus medelijden kreeg. Misschien was zijn ontroering ook zichtbaar, zoals bij de dood van Lazarus. Hij was en is niet ongevoelig voor het lijden uit liefde, en Hij vindt het erg dat ouders van hun kinderen gescheiden worden. Hij overwint de dood om leven te geven, zodat degenen die van elkaar houden bij elkaar kunnen zijn. Maar Hij eist in de eerste plaats en tegelijkertijd dat de liefde voor God, die vorm moet geven aan een echt christelijk leven, voorrang krijgt.

Christus weet dat er een grote menigte om Hem heen staat en dat die stomverbaasd door het wonder overal zal rondvertellen wat er gebeurd is. Maar Hij maakt geen ophef over wat hij gaat doen. Hij is buitengewoon getroffen door het leed van deze vrouw en wil niet anders dan haar troosten. Hij gaat naar haar toe en zegt: Huil maar niet (Lc 7, 13). Alsof Hij haar wil zei: Ik wil je niet in tranen zien, want Ik ben vreugde en vrede op aarde komen brengen. En dan gebeurt het wonder, de manifestatie van de macht van Jezus, die God is. Maar voordat Hij dit deed was Hij in zijn ziel geraakt, wat een duidelijk teken is van de zachtmoedigheid van het Hart van de mens Jezus Christus.