Lijst van punten

Als de heilige Paulus ons dit mysterie voorhoudt, barst ook hij uit in een vreugdevolle lofzang die nu ons hele wezen in verrukking brengt: Die gezindheid moet onder u heersen welke ook Christus Jezus bezielde: Hij die bestond in goddelijke majesteit heeft zich niet willen vastklampen aan de gelijkheid met God: Hij heeft zich van zichzelf ontdaan en het bestaan van een slaaf aangenomen. Hij is aan de mensen gelijk geworden. En als mens verschenen heeft Hij zich vernederd, Hij werd gehoorzaam tot de dood, ja, tot de dood aan het kruis (Fil 2, 5-8).

Onze Heer, Jezus Christus, geeft ons in zijn prediking heel vaak een voorbeeld van nederigheid: Leert van Mij: Ik ben zachtmoedig en nederig van hart (Mat 11, 29). Zo zullen wij leren, dat er geen andere weg is, dat we alleen in het eerlijk kennen van ons niets de goddelijke genade binnen ons bereik zullen brengen. “Omwille van ons is Jezus gekomen om honger te lijden en anderen te eten te geven, is Hij gekomen om dorst te voelen en anderen te drinken te geven, is Hij gekomen om zich te bekleden met onze sterfelijkheid en anderen te kleden met onsterfelijkheid, is Hij arm gekomen om anderen rijk te maken” (H. Augustinus, Enarrationes in Psalmos, 49, 19 (PL 36, 577)).

Als het uur van zijn Lijden nadert en Christus op beeldende wijze zijn koningschap wil tonen, gaat Hij Jeruzalem in triomf binnen, gezeten op een ezel! Er stond geschreven, dat de Messias een koning van nederigheid zou zijn: Jubel luid, gij dochter Sion, juich, gij dochter Jeruzalem! Zie, uw koning komt tot u, rechtvaardig en zegevierend; hij is deemoedig, hij rijdt op een ezel, op een veulen, het jong van een ezelin (Zach 9, 9; vgl. Mat 21, 5).

Dan het Laatste Avondmaal. Christus heeft alles voorbereid om van zijn leerlingen afscheid te nemen. Op dat moment zijn zij voor de zoveelste maal een twistgesprek aan het voeren over de vraag wie van deze uitverkoren groep als de grootste beschouwd moest worden. Jezus stond van tafel op, legde zijn bovenkleren af, nam een linnen doek en omgordde zich daarmee. Daarop goot Hij water in het wasbekken en begon de voeten van de leerlingen te wassen en ze met de doek waarmee Hij omgord was af te drogen (Joh 13, 4-5).

Opnieuw bestaat zijn onderricht uit een voorbeeld, uit daden. Tegenover de leerlingen die uit hoogmoed en ijdelheid twistten, buigt Jezus zich en vervult gretig de functie van dienaar. Als Hij weer aanzit, volgt zijn commentaar: Begrijpt gij wat Ik u gedaan heb? Gij spreekt Mij aan als Leraar en Heer, dat doet gij terecht, want dat ben ik. Maar als Ik, de Heer en Leraar, uw voeten heb gewassen, dan moet ook gij elkaar de voeten wassen (Joh 13, 12-14). Ach, wat ontroert mij die fijngevoeligheid van onze Christus. Want Hij stelt niet: als Ik me zo met u bemoei, hoeveel te meer moet gij dan pogen dit onder elkaar te doen? Hij plaatst zich op gelijk niveau, Hij dwingt niet. Hij berispt die mannen om hun gebrek aan edelmoedigheid.

Zoals aan de eerste twaalf leerlingen heeft Jezus ons iets te zeggen. Hij doet het zonder ophouden: exemplum dedi vobis (Joh 13, 15), Ik heb u een voorbeeld van nederigheid gegeven. Ik heb van mijzelf een slaaf gemaakt, opdat u met een minzaam en nederig hart alle mensen zult weten te dienen.

Hebt u zich nooit afgevraagd —gedreven door een heilige nieuwsgierigheid— hoe Christus die verkwisting van liefde tot het einde toe doorvoerde? Nog eens krijgen we antwoord van de heilige Paulus: Hij die bestond in goddelijke majesteit, heeft zich niet willen vastklampen aan de gelijkheid met God: Hij heeft zich van zichzelf ontdaan en het bestaan van een slaaf aangenomen (Fil 2, 6­7). Kinderen, wij kunnen slechts vervuld van dankbaarheid tegenover dit mysterie staan en er de les uit trekken, dat alle macht, alle majesteit, alle schoonheid, alle oneindige harmonie van God, zijn grote en onmetelijke rijkdom, kortom de gehele éne God in de mensheid van Christus verborgen aanwezig is gebleven om ons te dienen. De Almachtige verschijnt onder ons vastbesloten zijn heerlijkheid voor een tijd te verduisteren om de verlossende ontmoeting met zijn schepselen te vergemakkelijken.

Niemand heeft, schrijft de evangelist Johannes, ooit God gezien. De eniggeboren Zoon, die in de schoot van de Vader is, heeft Hem doen kennen (Joh 1, 18) door voor de verbaasde blikken van de mensen te verschijnen. Eerst in Bethlehem als een pasgeborene; dan een kind als alle andere; later in de Tempel als een verstandige, wakker opgroeiende jongen; en tenslotte als de beminnelijke en aantrekkelijke Meester die de harten van de menigten, die Hem enthousiast volgen, in beroering brengt.

We hoeven maar enkele trekken van de mensgeworden Liefde van God te zien en we worden door zijn edelmoedigheid in onze ziel geraakt, in vuur en vlam gezet, met zachte hand geleid naar een berouwvol verdriet om ons gedrag dat zo vaak kleinzielig en egoïstisch is geweest. Jezus Christus ziet er geen bezwaar in af te dalen om ons uit de ellende op te heffen tot de waardigheid van kinderen van God, tot zijn broers en zussen. U en ik daarentegen, wij beroemen ons vaak op een stomme manier op de gekregen gaven en talenten, maken er een voetstuk van om van anderen ontzag af te dwingen, alsof de verdienste van onze beslist niet volmaakte daden uitsluitend van onszelf zou afhangen: Wat heb je dat je niet van God gekregen hebt? En als je alles cadeau gekregen hebt, waarom die drukte alsof alles van jezelf kwam? (1 Kor 4, 7).

Laat ieder van ons wat ik nu ga zeggen overwegen, ieder in zijn eigen binnenkamer. In het licht van Gods overgave en zelfverloochening verschijnen de ijdelheid en verwaandheid van de hoogmoedige als een afschuwelijke zonde, omdat ze extreem in tegenstelling staan tot het voorbeeld van het optreden van Christus. Denk daar eens rustig over na: Hij is God en Hij vernedert zich. De mens wil zich, trots op zichzelf, tot elke prijs verheffen, waarbij hij vergeet dat hij van diezelfde stof gemaakt is als een goedkope aarden kruik.

Liefhebben, wat is als het uit de band springen van de rechtvaardigheid, vraagt op de eerste plaats het vervullen van de plicht. Men begint met wat rechtvaardig is; men gaat verder met wat het meest billijk is…; maar beminnen vergt veel aandacht, veel fijnzinnigheid, veel eerbied, veel genegenheid. Het is kortom het opvolgen van de raad van de Apostel: draagt elkanders lasten, zo vervult gij de wet van Christus (Gal 6, 2). Dan beleven wij de liefde volledig, dan verwerkelijken wij de opdracht van Christus.

Voor mij is er geen duidelijker voorbeeld van deze praktische eenheid van rechtvaardigheid en liefde dan het gedrag van moeders. Zij houden van elk kind met gelijke genegenheid en juist die liefde brengt moeders ertoe op verschillende wijze met hen om te gaan: met een 'ongelijke' rechtvaardigheid. Ieder kind is nu eenmaal anders dan andere. Wel, liefde verbetert en vervolmaakt rechtvaardigheid, ook met betrekking tot onze gelijken, doordat zij ons aanzet ons verschillend te gedragen tegenover mensen die verschillend zijn, ons aan te passen aan hun omstandigheden, met het doel vreugde te bezorgen aan de bedroefden, kennis te brengen aan mensen met onvoldoende vorming, genegenheid te bieden aan wie zich alleen voelt… De rechtvaardigheid gebiedt dat men aan ieder het zijne geeft, wat niet gelijk is aan: ieder hetzelfde geven. De utopische verafgoding van de gelijkheid is de bron van de grootste onrechtvaardigheden.

Om altijd zo te handelen als die goede moeders is het nodig onszelf te vergeten, geen andere heerschappij na te streven dan het dienen van de naasten, zoals Jezus Christus, die preekte: de Mensenzoon is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen (Mat 20, 28). Dat veronderstelt de standvastigheid zijn eigen wil ondergeschikt te maken aan het goddelijk voorbeeld, te werken voor allen, te strijden voor het eeuwig geluk en voor het welzijn van de naasten. Ik ken geen betere weg om rechtvaardig te zijn dan die van een leven van overgave en dienstbaarheid.